پروتز چشم -آکولار-ocular prosthesis- اوربیتال-orbital prosthesis

چشم مصنوعی یا پروتز چشم نوعی عضو مصنوعی میباشد که به دنبال تخلیه حفره چشم(انوکلئولاسیون) و یا تخلیه حفره چشم به همراه بافت های اطراف آن جایگزین قسمت از دست رفته میشود.

پروتز های چشمی سعی در بازیابی خصوصیات فیزیکی و زیبایی چشم اصلی دارند.با این حال موفقیت روانی ارائه پروتز چشم بستگی به ظاهر فیزیکی مناسب و راحتی استفاده از پروتز دارد که این امر با توجه به ساخت تخصصی پروتز چشم در مرکز ارتوپدی فنی بزرگمهر فرآهم شده است.

علل تخلیه حفره چشم:

عوامل متعددی باعث تخلیه حفره چشم میگردد از جمله:

ضربه غیرقابل‌جبران چشم،
التهاب شدید
درد کنترل نشده در یک‌ چشم
گلوکوم مرحله پایانی، یا هر بیماری که باعث درد چشمی مداوم و غیرقابل‌ درمان در چشم کور شود
ثانویه به جراحی قبلی چشم یا اوربیتال
عفونت
سرطان که شایع ترین آن رتینوبلاستوما و ملانوم چشمی می باشد
تروما
برخی از بیماری‌ها مانند چشم سمپاتیک
تومور
دیابت
مادر زادی

روشهاى تخلیه چشم:

تخلیه داخل کره چشم و خروج محتویات داخلى ( اویسراسیون).
خروج کامل کره چشم ( انوکلئاسیون).
تخلیه کل حدقه ، شامل چشم ، عضلات و سایر بافتها ( اگزانتراسیون).

ازموارد فوق دو روش اول شایع تر بوده و روش سوم فقط در موارد نادر تومورهاى بدخیم خارج چشمى انجام میشود

نحوه تخلیه چشم یا انوکلاسیون:

تخلیه کره چشم در بیهوشی کامل انجام میگردد و جراح چشم تا انجا که امکان داشته باشد از عصب بینایی برمی دارد.در این عمل عضلات چشم وغدد و پلک ها تحت تاثیر قرار نمی گیرد.

بعد از تخلیه کره چشم یک ایمپلنت در داخل حفره چشم قرار می گیرد و عضلات چشم و ملتحمه به ایمپلنت متصل می شود.

حدود دو هفته پس از عمل، بعد از بهبودی بافت و کاهش تورم، اولین پروتز را می‌توان در کیسه ملتحمه قرارداد. ا ازآنجایی‌که ماهیچه‌ها دست‌نخورده باقی می‌مانند، چشم مصنوعی می‌تواند حرکات چشم سالم را تا حد محدودی دنبال کند.

انواع پروتز چشم:

پروتز های چشم به سه صورت تقسیم بندی می شود:

تقسیم بندی بر اساس حرکت:

* پروتز چشم ثابت :

در این نوع پروتز چشمی عملا در داخل حفره چشم هیچ گونه بافت عضلانی که باعث حرکت می شود وجود ندارد.در نتیجه زمانی که پروتز چشم قرار می گیرد هیچ گونه حرکتی ندارد.

*پروتز چشم متحرک :

در این نوع پروتز از قبل و در حین عمل جراحی نوعی ایمپلنت کروی در داخل حفره چشم کار گذاشته می شود و عضلات چشم بر روی این ایمپلنت متصل می گردد. در این مدل پس از گذشت 6 تا 8 هفته و گذشت دوره نقاهت پروتز گذاشته می شود.

پروتز چشم متحرک حدودا 50% حرکت چشم سالم را دارد.

تقسیم بندی بر اساس نوع ساخت :

*پروتز های چشم از پیش ساخته:

این پروتز ها از قبل به صورت آماده وجود دارد و پس از تست کردن داخل چشم گذاشته می شود .

این روش معایبی از جمله کیفیت پایین مواد بکار رفته وعدم تطابق با چشم مقابل و افزایش ترشحات دارد.

*پروتز چشم سفارشی:

این نوع پروتز به صورت کاملا تخصصی و بر اساس قالبگیری از حفره چشم در مرکز ارتوپدی فنی بزرگمهر در مشهد ساخته می شود.این نوع پروتز از لحاظ ظاهر و اندازه بیشترین تطابق را با چشم مقابل دارد.

تقسیم بندی بر اساس میزان تخلیه چشم و بافت های اطراف آن :

*پروتز های اسکرال:

این نوع پروتز ها برای بیمارانی استفاده می گردد که کره چشم کوچک دارند و یا مقدار کمی از سطح کره چشم برداشته شده است.این نوع چشم مصنوعی بسیار ظریف بوده و نیاز به دقت بالا جهت ساخت دارد که در مرکز ارتوپدی فنی در مشهد انجام می گردد.این نوع پروتز بهتر است هر شب از داخل چشم خاارج شود

*پروتز های آکولار(ocular prosthesis):

این نوع پروتز در افرادی که حفره چشم به طور کامل تخلیه شده مورد استفاده قرار میگیرد.برروی ایمپلنت کار گذاشته شده داخل حفره چشم سوار می شود

*پروتز اوربیتال(orbital prosthesis):

این نوع پروتز در افرادی استفاده میگردد که علاوه بر کره چشم بافت های اطراف آن(قسمتی از صورت) را هم از دست داده اند.

این نوع پروتز ترکیبی از پروتزهای سیلیکونی(پروتز های زیبایی) و پروتز چشم است که توسط ایمپلنت , چسب و یا سایر روش ها به صورت متصل می شود.

مراحل ساخت پروتز چشم:

به طور معمول بیمار پس از گذشت 6 تا 8 هفته از زمان عمل می تواند جهت ساخت پروتز اقدام کند.در مرکز ارتوپدی فنی بزرگمهر زمان ساخت پروتز بین 2 تا 3 هفته بوده و نیاز به 3 تا 4 جلسه مراجعه حضوری می باشد.ساخت پروتز چشم در این مرکز به صورت کاملا تخصصی و بر اساس قالبگیری از حفره چشم ودر موارد پروتز اوربیتال بر اساس اسکن سه بعدی صورت ساخته می شود.

روش نگهداری:

پروتزها چشم به طور میانگین باید ماهی یکبار برداشته و شستشو شوند. ( این مدت زمان ممکن است بنا به نظر متخصص برای هر بیمار تغییر کند). از بهترین مواد جهت شستشوی پروتز میتوان به مایع لنز , شامپوهای مخصوص شستشو مانند شامپو آیسول و شامپو آرگوسول و یا شامپو بچه که بسیار در دسترس است , اشاره کرد.

بهتر است سالی یک بار جهت چک کردن و پولیش پروتز به مرکز ارتوپدی فنی بزرگمهر مراجعه شود.پولیش یا جرم گیری باعث افزایش طول عمر پروتز چشم می شود. همچنین این کار حرکت روانتر پروتز را در پی خواهد داشت و باعث می شود که بیمار با راحتی بیشتر از آن استفاده نماید.

تمام شدن تاریخ انقضای پروتز چشم منجر به بروز علائمی مانند : زرد شدن , تغییر رنگ پروتز , خشکی و زبر شدن سطح پروتز و بروز التهاب و قرمزی چشم می شود.

در هنگام در آوردن پروتز مراقب باشید که بر روی زمین نیافتد.جهت پیشگیری از این امر یک دستمال کاغذی در زیر چشم هنگام خروج پروتز گرفته شود.

در صورت مشاهده علائم زیر بهتر است پروتز را تعویض کنید:

افزایش جرم سطح پروتز
ملتهب شدن چشم
افزایش ترشحات زرد رنگ
بروز اشک ریزی
افتادگی پلک : در اثر افتادگی پلک , بافت های داخلی تحلیل رفته و سایز پروتز کوچک میشود و نیاز به تغییر یا تعویض دارد.